Pierwsza pomoc w udarze mózgu polega na właściwym rozpoznaniu cech udaru i wezwaniu Zespołu Ratownictwa Medycznego. Wytyczne ERC podają, że wczesna tromboliza lub reperfuzja endowaskularna oraz leczenia chirurgicznego w przypadku udaru krwotocznego, zdecydowanie poprawiają wyniki dalszego leczenia udaru mózgu, niedokrwiennego czy krwotocznego.
Czym się różni udar od zawału mózgu?
Różnica między udarem a zawałem mózgu wynika z przyczyny i obszaru mózgu.
Udar mózgu (apopleksja, potocznie udar):
- Przyczyna: Udar mózgu powstaje, gdy naczynie krwionośne w mózgu zostaje zablokowane (udar niedokrwienny) lub pęka (udar krwotoczny).
- Objawy: Może powodować utratę czucia, zaburzenia mowy, paraliż, nagłą utratę wzroku lub zaburzenia równowagi.
Zawał mózgu (udar niedokrwienny):
- Przyczyna: Zawał mózgu wynika z zablokowania naczynia krwionośnego w mózgu, co prowadzi do ograniczenia przepływu krwi do określonego obszaru mózgu.
- Objawy: Podobne do objawów udaru mózgu, takich jak utrata czucia, zaburzenia mowy lub utrata funkcji połowiczych ciała.
Odróżnienie:
- Udar mózgu to bardziej ogólny termin obejmujący zarówno zawał mózgu (udar niedokrwienny) jak i krwotok w mózgu (udar krwotoczny).
- Zawał mózgu odnosi się do konkretnego rodzaju udaru, gdzie niedokrwienie prowadzi do uszkodzenia tkanki mózgowej.
Pierwsza pomoc w udarze mózgu nie rozróżnia jednak tych rodzajów. Z punktu widzenia świadka zdarzenia, najważniejsze są cechy udaru oraz szybkie powiadomienie odpowiednich Zespołów Ratownictwa Medycznego. Pozycję jaką należy zastosować u osoby z zaburzeniami kontaktu, cechami udaru to leżąca na wznak z uniesionym tułowiem i głową pod kątem 30 stopni. Innymi słowy, należy podłożyć dużą poduszkę pod plecy i głowę.
Udar mózgu to stan, w którym dochodzi do zaburzenia ukrwienia fragmentu mózgu, co prowadzi do jego uszkodzenia. Dzieje się tak z powodu zmniejszenia lub całkowitego zatrzymania dopływu krwi do mózgu lub z powodu krwawienia w jego obrębie. Czynnikami ryzyka udaru mózgu są miażdżyca, choroba zakrzepowo-zatorowa, zaburzenia rytmu serca i wiele innych.
Pierwsza pomoc w udarze mózgu
Zdecydowanie poprawia się rozpoznawalność udaru poprzez zastosowanie różnych technik oceny. Najbardziej znaną skalą oceny udaru w pierwszej pomocy, ale i nie tylko jest akronim FAST.
Literki oznaczają F- face (twarz). Należy sobie zadać następujące pytania. Czy twarz jest symetryczna? Czy któryś kącik ust opada w dół? Czy domownicy zauważają jakąś zmianę w wyglądzie twarzy, której nie było wcześniej?
Tato, Twoja twarz wygląda inaczej. Spójrz na mnie, obróć ją w moją stronę. Lewy kącik wydaje się opadający. Dobrze się czujesz?
A – arms (ramiona). Czy napięcie mięśniowe w kończynach górnych ale i też dolnych jest właściwe, mocne i równe. Proste badanie, które może wykonać każdy polega na poproszeniu osoby podejrzanej o udar, by podniosła wyprostowane ramiona na wysokość twarzy i utrzymała je przez kilkadziesiąt sekund. Dłonie powinny być utrzymywane na tej samej wysokości. Innym sposobem, równie prostym, jest poproszenie o ściśnięcie obu naszych dłoni, przez ocenianą osobę.
Mamo, czy wszystko w porządku? Chwyć mnie za obie dłonie i zaciśnij swoje ręce na moich, jednocześnie, bardzo mocno.
S – speech (mowa) Należy również zwrócić uwagę na sposób wypowiadania się. Zaburzenia mowy mogą nas zaniepokoić, a bełkotliwa mowa jest typowym udarowym objawem. Z pewnością należy wówczas zadzwonić do dyspozytora medycznego i zgłosić takie niepokojące objawy.
Tato, co powiedziałeś? Nie rozumiem Cię, możesz powtórzyć? Hmm. Nie mówisz wyraźnie, coś jest nie tak, przecież jeszcze przed chwilą wszystko było w porządku. Usiądź i poczekaj, zadzwonię po Pogotowie.
T – time (czas). Bardzo ważny wątek, który determinuje ratowników medycznych oraz dyspozytorów do jak najszybszych interwencji oraz nadaniu swoim działaniom najwyższych priorytetów. Jeżeli objawy są nagłe, szybko rozpoznane, przez świadka zdarzenia, szansa na wprowadzenie bardziej skutecznego leczenia, a w konsekwencji, szansa na lepszą rehabilitację po udarze jest znacznie większa.
Szczegółowe objawy udaru mózgu
„Niedowład lub zaburzenia czucia w dwóch z trzech obszarach (twarz, kończyna górna lub dolna). Porażenie lub znaczny niedowład połowiczy lub połowicze zaburzenia czucia w ≥2 z 3 obszarów (twarz, kończyna górna lub kończyna dolna), afazję i niedowidzenie połowicze jednoimienne.
Mogą wystąpić ogniskowe objawy neurologiczne, ogniskowe napady padaczkowe, objawy zwiększonego ciśnienia wewnątrzczaszkowego, zaburzenia świadomości i/lub zaburzenia ruchomości gałek ocznych (porażenie nerwów III i VI) z towarzyszącym wytrzeszczem, bólem w okolicy pozagałkowej oraz obrzękiem powiek” – źródło Medycyna Praktyczna.
Pojawiające się objawy mogą być przejściowe
Pierwsza pomoc w udarze mózgu polega więc na szybkim rozpoznaniu, ale również na nie bagatelizowaniu objawów, które się pojawią i przeminą, ustąpią po chwili (TIA, Transcient Ischeamic Attack). Obecnie TIA, przemijające objawy, traktuje się jednakowo, jak udar mózgu i czas naszej reakcji musi być równie szybki. Mimo ustąpienia objawów poszkodowany narażony jest na udar w ciągu następnych 48 godzin.
Okienko czasowe w pierwszej pomocy w udarze mózgu
Kluczowym jest czas pojawienia się pierwszych objawów. Z perspektywy Zespołu Ratownictwa Medycznego oraz Dyspozytora Medycznego najważniejszym jest potwierdzony moment pierwszych objawów. Jeżeli czas ten jest krótszy niż 4,5 godziny, po tym czasie leczenie termofizyczne, lepsze, bardziej skuteczne, nie przynosi już tak dobrych efektów. Pierwsza pomoc w udarze mózgu polega na określeniu momentu pojawienia się pierwszych objawów oraz na tym, w jak one wyglądały.
Nadciśnienie
Dobrą praktyką jest nie obniżanie wysokiego ciśnienia. Ostateczną decyzję podejmie Zespół Ratownictwa Medycznego i do tego momentu nie podajmy żadnych leków obniżających ciśnienie.
Jak reagować w przypadku podejrzenia udaru mózgu?
Reakcja na podejrzenie udaru mózgu jest niezwykle istotna. Oto kroki, które można podjąć w przypadku podejrzenia udaru mózgu:
1. Szybkie rozpoznanie symptomów:
- Użyj metody FAST:
- F (Face – Twarz): Poproś osobę o uśmiech. Sprawdź, czy obie strony twarzy są symetryczne.
- A (Arms – Ręce): Poproś osobę o podniesienie obu rąk. Sprawdź, czy jedna z rąk nie opada.
- S (Speech – Mowa): Poproś osobę o powtórzenie prostej zdania. Zwróć uwagę na wyraźność i zrozumiałość mowy.
- T (Time – Czas): Jeśli zauważysz któreś z powyższych objawów, niezwłocznie wezwij pogotowie.
2. Natychmiastowe działanie:
- Zadzwoń po pomoc: Skontaktuj się z pogotowiem ratunkowym lub służbami ratunkowymi. Czas jest kluczowy.
- Nie pozostawiaj samej osoby: Zapewnij jej spokój i wygodną pozycję. Nie dawaj jej jedzenia ani picia.
3. Pamiętaj o czasie:
- Sprecyzuj czas: Jeśli widziałeś, kiedy objawy się pojawiły, poinformuj o tym personel medyczny.
- Nie czekaj: Nawet jeśli objawy znikną, nie lekceważ sytuacji. Udary mogą mieć przejściowy charakter.
4. Dodatkowe uwagi:
- Zanotuj objawy: Jeśli możesz, zapisz lub zapamiętaj objawy i ich czas wystąpienia.
- Poinformuj personel medyczny: Każde informacje dotyczące zdrowia, leków lub chorób osoby będą pomocne dla personelu medycznego.
