Pierwsza pomoc w zawale serca polega na przyjęciu pozycji siedzącej. Warto pobrać kwas acetylosalicylowy (ASA) oraz wyczekiwać Zespołu Ratownictwa Medycznego.

Co to jest zawał serca?

Zawał serca to stan, w którym dochodzi do niedokrwienia mięśnia sercowego i jego martwicy w określonym obszarze serca. Główną przyczyną zawału jest miażdżyca naczyń wieńcowych, a objawem dolegliwość bólowa w klatce piersiowej. Przyczyną zawału mogą być również nadciśnienie tętnicze, arytmia (migotanie przedsionków), niedokrwistość, hipotensja.

Serce jest mięśniem. Jak każdy narząd naszego organizmu wymaga dostarczania tlenu i substancji odżywczych oraz usuwania produktów przemiany materii. By tak się działo, serce otoczone jest siecią naczyń zapewniających jego ukrwienie. To tzw. naczynia wieńcowe. Zawał mięśnia sercowego jest stanem, w którym dochodzi do zamknięcia światła jednego lub kilku z tych naczyń. Kiedy blaszka miażdżycowa się odklei tworzy się przy niej zator, który w końcu całkowicie potrafi zamknąć światło tętnicy. Wówczas, wszystko, za co odpowiada dane naczynie, zaczyna obumierać. W wyniku tego zdarzenia, we krwi pacjenta pojawiają się markery, które świadczą o zawale serca. 

Jak udzielić pierwszej pomocy w zawale serca ?

 W zawale serca przede wszystkim musimy rozpoznać najbardziej typowe dolegliwości. Nie tylko jednak one mogą pokazywać, że z zdrowiem pacjenta (poszkodowanego) jest coś nie tak. Męczliwość, osłabienie, pocenie się, uczucie lęku czy duszność świadczyć mogą o problemach kardiologicznych. Jeżeli dostrzeżemy takie problemy, powinniśmy nakłonić taką osobę do odpoczynku. Udzielamy tej osobie pierwszą pomoc.

Najlepiej, by usiadła lub przyjęła pozycję wygodną dla siebie. Poruszanie się pod domu, przebieranie się przed wizytką u lekarza, kąpiel to czynności zbędne. Obciążają serce, które jest uszkodzone. Dojść może do niewydolności krążeniowej, a następnie do zatrzymania akcji serca.

Po przyjęciu odpowiedniej pozycji, jeżeli nie ma uczuleń na lek oraz aktywnych krwawień, warto pobrać aspirynę. Lek ten zalecany jest przez Europejską Radę Resuscytacji (link do polskiego odpowiednika znajdziesz tutaj). Dawka pożądana to 300 miligramów.

Pierwsza pomoc polega również na pomiarze ciśnienia. Jeżeli jesteśmy w domu, posiadamy aparat, warto zmierzyć ciśnienie tętnicze. Wartości niskie np. 80 / 60 mogą świadczyć o wstrząsie kardiogennym i są przeciwskazaniem do pobrania nitrogliceryny. 

Najczęstszym objawem zawału jest ból w klatce piersiowej

Podczas szkoleń nie używamy definicji zawału. Skupiamy się na objawach, które sugerują nam kierunek dalszego działania. Najbardziej rozpoznawalnym objawem ostrego zespołu wieńcowego jest ból w klatce piersiowej. Oceniając, czy mamy do czynienia z zawałem określamy czas trwania bólu. Naszą uwagę wzbudza ból którego czas, przekracza 20 minut i się nasila.

Dolegliwość ta rozpiera klatkę piersiową. Ból jest za mostkiem i trudno wskazać konkretne miejsce, jako źródło jego pochodzenia. Nie jest to ból punktowy. Kiedy udzielamy pierwszej pomocy w zawale, zwykle poszkodowany pokazuje całą dłonią źródło bólu, a nie placem. Warto zapytać, w pierwszej pomocy osobę, którą boli w klatce piersiowej, jaki charakter ma ten ból. Pytamy też, czy on promieniuje w jakimś konkretnym kierunku. W zawale serca ból zwykle promieniuje do kręgosłupa, żuchwy czy lewego ramienia. U kobiet typowym objawem będą nudności, wymioty czy ból promieniujący od brzucha ku górze. 

Podsumowując. Pierwsza pomoc w zawale polega więc na rozpoznaniu najczęstszych objawów sugerujących ostry zespół wieńcowy takich jak:
• ból w klatce piersiowej o charakterystycznych cechach:
– rozlany (nie punktowy)
– określany jako „duszący”, „gniotący”, „rozpierający”, w postaci ucisku na klatce piersiowej
– promieniujący do lewej ręki, brody i do pleców między łopatki

W pierwszej pomocy w zawale serca nie wolno bagatelizować mniej typowych objawów.

Zdecydowanie jednak nie wolno bagatelizować pozostałych dolegliwości, które wymieniłem poniżej. 
• duszność
• nudności, wymioty
• uczucie lęku i zagrożenia
• pocenie się
• bladość powłok
• oziębienie skóry

Trzeba jednak wiedzieć, że wszystkie wymienione objawy wskazują nam lub potwierdzają obecność zawału. Nie dają jednak pewności, że tak właśnie jest, póki nie przeprowadzimy odpowiedniej diagnostyki. Wszystko jest względne, subiektywne. Tym więcej typowych objawów, tym większe prawdopodobieństwo zawału serca. Nie daje nam to jednak pewności.  

Nie zawsze zawał serca można rozpoznać bez dokładnych badań. 

Brak wyżej wymienionych objawów nie wyklucza zawału. Każdy niepokojący przypadek bólu w klatce piersiowej należy skonsultować z lekarzem. Organizm nie musi manifestować typowych objawów zawału. Lekarz POZ powinien rozpoznać zawał serca, jeżeli jest widoczny w zapisie EKG. Jednakże, brak objawów, nie świadczy o tym, że zawału serca nie ma.

Wiele osób przechodzi zawał serca bezobjawowo. Dopiero później dowiadują się, że taka dolegliwość miała miejsce. Najbardziej wiarygodnym badaniem, które potwierdza martwicę serca jest obecność markerów troponiny w badaniu krwi. Ponieważ uwalniają się one dopiero po kilku godzinach, należy to badanie powtórzyć. W szpitalu wykonuje się je po około 6 godzinach od poprzedniego badania.

Każdego pacjenta nie bada się pod kątem zawału. Pacjent powinien manifestować dolegliwości, które mogą świadczyć o ryzyku zawału serca. Wówczas badania troponin mają sens. Obecność tego markeru we krwi nie musi świadczyć o takim problemie zdrowotnym. Zwraca się uwagę na wzrost markerów w czasie i kontekst.

Czy lekarz rodzinny może rozpoznać zawał serca ?

Lekarz Podstawowej Opieki Zdrowotnej, z pewnością, może rozpoznać zawał serca, jeżeli wykona badanie elektrokardiografem (EKG). Uniesienia odcinka ST połączone z świeżym bólem w klatce piersiowej świadczy o wysokim ryzyku zawału mięśnia sercowego. Pacjent powinien wówczas przyjąć pozycję spoczynkową, zwykle usiąść i czekać na dalsze działania lekarza. Problemy wynikające z gwałtownego pogorszenia się zdrowia pacjenta i wysokie ryzyko nagłego zatrzymania krążenia zmuszają lekarza do wezwania Zespołu Ratownictwa Medycznego. Nie powinno się bagatelizować takiej sytuacji. Wykluczone jest odsyłanie pacjenta do szpitala, na SOR, we własnym zakresie. Najlepiej podać kwas acetylosalicylowy np. polopiryna S w dawce 300 mg. oraz zmierzyć parametry życiowe. Przyspieszone tętno i obniżone ciśnienie tętnicze, wraz z ogólnie złym wrażeniem, może świadczyć o wstrząsie kardiogennym. 

Kiedy warto pobrać leki?

Jeżeli człowieka boli w klatce piersiowej, który promieniuje do żuchwy, lewego ramienia czy kręgosłupa warto zażyć aspirynę lub polopirynę s. Kwas acetylosalicylowy to lek ogólnodostępny. Podaje się go praktycznie zawsze, w tego typu sytuacjach. Nie wolno jednak zażywać aspiryny, jeżeli mamy problemy z chorobami, powiązanymi z potencjalnymi aktywnymi krwawieniami. Nie wolno pobierać tego leku, gdy jesteśmy uczuleni na niego. Wówczas ograniczamy się do oczekiwania na zaawansowaną pomoc ratowników medycznych. Często w tej sytuacji rozważa się również podaż nitrogliceryny. Należy to zrobić tylko w opisanych wcześniej przez lekarza prowadzącego sytuacjach, zgodnie z ulotką. Najczęstszym błędem, który może gwałtownie pogorszyć zdrowie osobie przechodzącej zawał, jest podanie nitratów bez świadomości czy ciśnienie tętnicze jest niskie. Niskie wartości tego parametru nie pozwalają nam na podaż tego leku, w dolegliwościach bólowych klatki piersiowej. W pierwszej pomocy należy wówczas uwzględnić ocenę ciśnienia. Zwykle aparat do mierzenia ciśnienia jest w domu i należy z niego skorzystać.   

Warto wezwać pogotowie ratunkowe, kiedy podejrzewamy zawał serca.

Zdecydowanie należy wezwać Zespół Ratownictwa Medycznego. Jak to uczynić możesz przeczytać rówież tutaj. Wiele osób z dolegliwościami sugerującymi zawał serca przychodzi na Szpitalny Oddział Ratunkowy pieszo. Nie jest to dobrą praktyką, jeżeli mamy do czynienia z typowymi objawami. W zawale serca należy wezwać Zespołu Ratownictwa Medycznego. ZRM zbada pacjenta. Potwierdzi zawał serca i przewiezie pacjenta do szpitala. Jeżeli problemy sercowe będą tego wymagały, pacjent zostanie przewieziony do odpowiedniego szpitala. Do miejsca, w którym zespół hemodynamiczny podejmie zabieg koronarografii. Jest to bardzo skuteczna metoda leczenia serca, poprzez mechaniczne oczyszczenie wnętrza tętnic z zatorów. Dzięki temu, wiele osób przeżywa zawał i nie dochodzi do zatrzymania krążenia oraz śmierci. Dyspozytor medyczny, z którym będzie rozmawiała osoba udzielająca pierwszej pomocy, przeprowadzi wywiad. Dzięki tej rozmowie, odpowiednio przygotuje ZRM, do działania. Poszuka wolnego zespołu hemodynamicznego, który przeprowadzi odpowiedni zabieg. Ratownicy skonsultują się z szpitalnym kardiochirurgiem. Lekarz analizując zapis EKG zdecyduje, czy jest to zawał, który może być leczony poprzez koronarografię.  W pierwszej pomocy nie możemy tego uczynić.