Czy wiesz jak zatamować krwotok?

Jak zatamować krwotok podczas wypadku? Postępowanie po wykryciu krwotoku wymaga natychmiastowej reakcji. Dobry opatrunek uciskowy, gaza czy opaska zaciskowa ( tzw. staza taktyczna) to podstawowe materiały, które w każdej apteczce powinny stanowić standard. 

Jak zatamować krwotok? 

1. Natychmiast uciśnij miejsce krwotoku. Najlepiej dłonią (w rękawiczce), z wydobytym z apteczki grubym kompresem (gazą), w ręku. Jeżeli to nie działa, wykorzystaj opaskę zaciskową.
2. Ucisk ręką zastąp solidnym opatrunkiem uciskowym — hemostatycznym lub opatrunkiem uciskowym OLAES, lub typu izraelskiego, lub zwykłym opatrunkiem uciskowym (chusta, kompres, bandaż). 
3. Sprawdź przytomność i potwierdź czy ofiara oddycha. 
4. Jeżeli sytuacja tego wymaga, wykorzystaj opaskę zaciskową, a kiedy przestanie być potrzebna, zluzuj krępulec — nie zdejmuj opaski. 

Zastanawiałeś się kiedyś na temat krwotoków? Jak tamować krwawienia? Wyjeżdżając na wakacje, zawsze biorę ze sobą profesjonalne opatrunki. Z wieloma sytuacjami, jako ratownik medyczny, potrafię sobie poradzić. Nie chcę improwizować, w tych sytuacjach, w których nie jestem do tego zmuszony.

Dobrej klasy opatrunek uciskowy pozwala mi na zaopatrzenie jednej poważnej rany. Trudno jest go zastąpić czymś improwizowanym. Materiał do opatrywania agresywnych krwotoków jest specjalnie przygotowany, ma odpowiednią strukturę i najskuteczniej rozwiąże problem krwawienia z rany. Dzięki szybkiemu działaniu opatrunku, poszkodowany nie będzie miał objawów wstrząsu hipowolemicznego (wynik utraty dużej ilości krwi). 

Improwizowany opatrunek uciskowy lub opaska zaciskowa nie daje gwarancji, że zatamujemy krwotok z rany.

Realizując kurs pierwszej pomocy, bardzo często kursanci pytają mnie, w jaki sposób w pierwszej pomocy krwotok opanować bez opatrunku. Sposoby są różne, ale szczerze napiszę, że wszystkie mają swoje duże minusy. Zdejmowanie ubrań z zakrwawionej osoby może być bardzo karkołomne. Możemy wyobrazić sobie leżącego po potrąceniu, połamanego człowieka, któremu leje się krew z tętnicy udowej. Jaki fragment ubrania powinniśmy wykorzystać? Jak go zdjąć z ofiary, szczególnie gdy jest mokry? Poświęcić własny ubiór, by zatamować krwotok? Czy nasza koszulka, kurtka, spodnie się do tego nadają? Spodnie? Ulubiona koszulka? Ostatecznie ratujemy życie. Stan wyższej konieczności itd. Tylko po co się nad tym głowić, jeżeli pod ręką możemy mieć profesjonalny opatrunek uciskowy. Pozostawmy sobie te improwizacje na wyjątkowe sytuacje. Skupmy się na tym, na co mamy wpływ. Co powinno być tematem każdego kursu pierwszej pomocy. Co zrobić w przypadku agresywnego krwotoku. W tym artykule nie poruszamy tematu krwotoku z nosa. O tym przeczytać można w innym miejscu. 

Jak zatamować krwotok? Rodzaje opatrunków.

Na rynku dostępne są różne rodzaje narządzi, do tamowania agresywnych krwotoków. W podstawowych apteczkach znajdziemy materiały opatrunkowe, z których możemy stworzyć opatrunek uciskowy. Dostępne są również wojskowe opatrunki uciskowe, o których obszerniej już za chwilę. Zakupić można opaski uciskowe, które mogą okazać się niezawodne, szczególnie w ratowaniu samego siebie. Bardzo skutecznym narzędziem do tamowania krwawienia jest opatrunek hemostatyczny, którego właściwości znacznie skuteczniej ograniczają krwotok z rany. 

Jak zatamować krwotok tradycyjnym opatrunkiem?

Tradycyjny opatrunek uciskowy powinien składać się z trzech elementów. Pierwszym z nich jest kompres lub gaza. Jest to ta część, którą włożymy w ranę, dlatego materiał ten powinien być jałowy. Opatrunek ten ma uciskać uszkodzone naczynie, więc wciskamy go dość mocno w miejsce, z którego wydobywa się krew. Chcąc spotęgować ucisk, szukamy drugiego elementu. Najlepiej wykorzystać do tego zwinięty bandaż. Jeżeli takiego nie posiadamy, wówczas może to być nieduży inny element np. obły kamień, marker. Konstrukcję tą stabilizujemy chustą trójkątną lub bandażem elastycznym, wzmacniając ucisk. Opatrunek ten koncentruje się na konkretnym miejscu.

Nowoczesne rozwiązania godne uwagi.

Warto zainwestować w bardziej nowoczesne rozwiązanie. Moim zdaniem Olaes modular bandage 4 cale to uniwersalny, wojskowy, profesjonalny opatrunek uciskowy. Jest to najlepszy opatrunek, dostępny na rynku. Bardzo łatwy w zakładaniu, intuicyjny sprzęt do tamowania krwotoków. Wszystkie trzy elementy, które wymieniłem wcześniej, są w nim połączone. Wyjmujemy ze szczelnego opakowania i od razu tamujemy agresywne krwawienie. Opatrunek ten ma jednak więcej możliwości. Z jego wnętrza można wyjąć długą na 2 metry gazę, którą można wpakować w głębokie rany. Nazywa się to pakowaniem rany. Pakowania rany nie stosujemy w obszarach brzucha, klatki piersiowej czy głowy. W otwór wkładamy, sprawnie, centymetr po centymetrze, wspomnianą gazę.

Atutem opatrunku OLAES jest to, że podczas użytkowania bandaż się nie rozwija samodzielnie. Co kilkanaście centymetrów są rzepy, które trzymają bandaż zwinięty. Na jego końcu znajdziemy dodatkowe łapki, które mocno stabilizują cały opatrunek. 

Opatrunki hemostatyczne, to materiały, które pokryte są specjalną substancją — chitosan. Jego właściwości przyspieszają krzepliwość krwi, pojawienie się skrzepów, które blokują krwotok z rany. Dzięki takiemu rozwiązaniu skuteczność opatrunku jest bardzo wysoka. Oba te opatrunki używane są coraz częściej w środowisku cywilnym. Można je kupić również na własny użytek. Korzystna cena za opatrunek uciskowy to 43 zł, za hemostatyczny ok 150 zł. 

Opaska uciskowa to sprzęt, który wykorzystywany jest najczęściej w auto ratownictwie oraz w sytuacjach ekstremalnych. Silny ucisk na całym obwodzie kończyny zamyka wszystkie naczynia.  Odcina dopływ krwi od uszkodzonych tętnic i żył. Działa, w ten sposób, również na pozostałe naczynia układu krwionośnego znajdującego się w danej kończynie. Opaskę zaciskową zakłada się od 7 cm. do 5 cm. nad uszkodzeniem lub zagrażającym życiu krwotokiem. Zacisk generujemy krępulcem, który w nowoczesnych opaskach uciskowych jest przymocowany na stałe. Wykonujemy go do momentu, aż problem krwawienia zostanie rozwiązany, a następnie dokręcamy jeszcze o połowę obrotu. Zapisujemy godzinę założenia opaski.  Zabieg ten tworzy bardzo silny ból, ale jest akceptowalny, jeżeli opaska uciskowa zostanie założona adekwatnie do sytuacji. Nie zakładamy opaski na stawach oraz bezpośrednio nad nimi (szczególnie nad kolanem).

Jak zatamować krwotok? Czy opaska uciskowa powinna być na wyposażeniu każdej apteczki? 

 W niektórych krajach apteczki „wolnostojące” są wyposażone w oryginalne stazy taktyczne (opaski zaciskowe). W Polsce nawet w samochodzie nie musimy mieć na wyposażeniu apteczki samochodowej. Oczywiście jest to kardynalny błąd. Do tematu opaski uciskowej podchodzę racjonalnie. Pierwotnym zadaniem opaski uciskowej jest zatamowanie krwotoku w auto ratownictwie. Przykładem może być żołnierz, który będąc w kontakcie ogniowym, ranny chowa się za ukryciem. Zakłada opaskę uciskową (stazę taktyczną), a następnie idzie w bój, realizując zadanie. Najważniejszą wartością, w takiej sytuacji, jest możliwość dalszej realizacji zadania. Operator musi mieć pewność, że wybrany rodzaj opatrywania, rozwiąże problem krwawienia. Nie dojdzie do wstrząsu hipowolemicznego i śmierci, a on i jego koledzy będą mogli dalej walczyć i przeżyć. Produkty tego typu muszą być certyfikowane i najwyższej jakości. Na naszych kursach pierwszej pomocy zawsze uczymy, jak zatamować krwotok opaską. 

Innymi przykładami mogą być działania w takich zawodach jak policjant, strażak, ratownik górniczy itp. Ratują ludzi w sytuacji skrajnie niebezpiecznej, gdzie czasu na typowe działania medyczne nie ma. Wówczas opaska uciskowa w pierwszej pomocy czy kwalifikowanej pierwszej pomocy ma sens. Funkcjonariusze założą ją we właściwy sposób i ewakuują poszkodowanego z miejsca zagrożenia. Jeżeli czas założenia opaski uciskowej jest krótki, będzie można ją zamienić na zwykły opatrunek — równie skuteczny. 

Osobiście, gdybym był w sytuacji, gdzie po wypadku zobaczyłbym, że mam silny krwotok z kończyny, założyłbym sobie opaskę uciskową. Zrobiłbym to sobie samemu, gdybym czuł się coraz gorzej, miałbym poczucie osłabienia i przeczucie, że zaraz stracę przytomność. W pierwszej pomocy ma to sens. Później, sprawnie zamieniłbym opaskę na opatrunek, jeżeli forma by mi na to pozwoliła. Jednak w pierwszej pomocy nie zdejmujemy opaski, jeżeli długo już zabezpiecza krwotok.

Świadek zdarzenia udzielając pierwszej pomocy, nie jest pod taką presją jak żołnierz czy strażak. Jego myśli są klarowne, szczególnie kiedy jest po dobrym kursie pierwszej pomocy. Posiadając profesjonalny opatrunek, można znacząco ograniczyć konkretne krwawienie. Dzieje się to natychmiast. Wystarczy silnie przyłożyć kompres lub gotowy opatrunek. Opaska zaciskowa działa dopiero po zakręceniu krępulca.  

Pewne grupy ratownicze mocno promują opaski uciskowe, zdecydowanie jednak rzadkiej robią to wobec opatrunków wojskowych. Szczególnie tych wysokiej klasy. One świetnie radzą sobie  tamując krwotok, są łatwe w użyciu i skupiają się na uszkodzeniu. Opaska jest bardziej ogólna.  

Firma Medevac Kursy Pierwszej Pomocy uczy o opaskach zaciskowych od kilkunastu lat. Pierwsze takie opaski dotarły do nas po moim powrocie z misji w Iraku. W pierwszej pomocy trzeba zatamować krwotok jeszcze przed zadzwonieniem na pogotowie i oceną funkcji życiowych. Wynika to z naszej zawodowej logiki i doświadczeń, a od kilku lat również z ogólnoświatowych trendów.  

Opaska uciskowa wymaga odpowiedniego szkolenia

Doświadczenia szkoleniowe wprost pokazują, że przeciętny Kowalski chwyta za opaskę uciskową, ale nie umie jej założyć. Dotyczy to 99% ludzi, z którymi się spotykamy na kursach pierwszej pomocy pierwszy raz. Szkolimy 3000 osób rocznie. Najczęstszym błędem jest nieużycie krępulca. Obsługa oryginalnych narzędzi przysparza trudności. Zakładają taśmę do góry nogami, nie wiedzą, jak przeciągnąć pasek itd. Najczęściej jednak nie dokonują odpowiedniego nacisku na kończynę. Jeżeli obok leży nowoczesny opatrunek, zdecydowanie lepiej sobie z nim radzą. Szybciej zakładają, dociskają od razu. Efekty przychodzą znacznie wcześniej i są skuteczne. Tak zachowują się ci, którzy nie są przeszkoleni z użytkowania takich produktów.

Opaska uciskowa bez odpowiedniego szkolenia stwarza problemy w prawidłowym użyciu.

Po szkoleniu z pierwszej pomocy radzą sobie bardzo sprawnie i właściwie z obiema metodami.

Jednocześnie opaska zaciśnięta jest w ok. 30 sekundzie, opatrunek wciśnięty w ranę działa od razu. Działa też punktowo i nie zamyka pozostałych nieuszkodzonych żył oraz tętnic. Wytyczne ERC sugerują ucisk dłonią i opatrunek w pierwszej kolejności. Jednakże opaska zaciskowa powinna być pod ręką.

Drugim problem to brak umiejętności oceny, czy rana jest efektowna, ale nie krwawi znacząco (krwotok z naczyń włosowatych). Czy krwawienie jest poważne? Jeżeli mamy strugę krwi wypływającą na zewnątrz, to w pierwszej kolejności należy zatamować krwotok. 

Często jest tak, że założona opaska będzie nieadekwatnym narzędziem. Pacjent przyjeżdża na SOR, ze szmatką zawiniętą do o koła np. ramienia i uważa, że powstrzymał zagrażający życiu krwotok. Nie jest to prawdą. Chusta tak związana ogranicza tylko nieznaczne krwawienia. Gdyby jednak znalazł kij i skręcił go, jak opaskę zaciskową, byłoby to zdecydowanie niepotrzebne postępowanie. 

Badania pokazują, że najskuteczniejszą metodą tamowania krwotoku jest ucisk ręczny z opatrunkiem. Jeżeli przynosi to efekty, można zamienić ucisk ręczny opatrunkiem uciskowym, najlepiej hemostatycznym. Ostatecznie, dostępna powinna być opaska zaciskowa. Jej założenie, na kończynach długich, może poprawić przeżywalność o kilka procent. Proszę zauważyć poniżej, że sugerowane rozwiązania są godne rozważenia, a nie nakazem. Więcej przeczytacie państwo w Wytyczne ERC z 2025, których link znajduje się kilka zdań poniżej. 

Pierwsza pomoc zatamowanie krwotoku wg. ERC

Wytyczne ERC na temat tamowania ciężkich krwotoków mówią, by w pierwszej kolejności bezpośrednio ucisnąć miejsce krwawienia. Jest to wstępna kontrola ciężkiego, zagrażającego życiu krwawienia zewnętrznego. Warto rozważyć zastosowanie opatrunku hemostatycznego. Przykłada się go do krwawiącego miejsca, a następnie uciska cały opatrunek. 
Opatrunek uciskowy może zastąpić miejscowy ucisk ręczny, ale tylko wówczas jeżeli utrzyma hemostazę. Krwotok musi być opanowany. Nie zaleca się uciskania punktów anatomicznych. Zacytuję tekst wytycznych, z którymi w pełni można zapoznać się na stronie PRC. Wytyczne ERC z 2021 mówią tak:

„Opaski uciskowe w przypadku zagrażającego życiu krwawienia z rany na kończynie w miejscu, gdzie możliwe jest założeniu mankietu (tj. ran w obrębie ramion i nóg, amputacji kończyn spowodowanych urazem), należy, jak najszybciej rozważyć założenie fabrycznie do tego przeznaczonego mankietu uciskowego:
► Zaciśnij mankiet do momentu, aż krwawienie się zmniejszy i całkowicie ustąpi. Może to być bardzo bolesne dla poszkodowanego.
► Utrzymuj ciśnienie w mankiecie.
► Zanotuj czas założenia mankietu.
► Nie zwalniaj ciśnienia w mankiecie – może to zrobić dopiero profesjonalny pracownik ochrony zdrowia.
► Natychmiast zawieź poszkodowanego do szpitala w celu objęcia go dalszą opieką.
► W niektórych przypadkach, aby zwolnić lub zastopować krwawienie, konieczne może być założenie dwóch mankietów obok siebie.
► Jeśli oryginalny mankiet zaciskowy nie jest dostępny lub gdy mimo jego użycia nie udaje się zatamować krwawienia, należy zastosować bezpośredni ucisk dłonią w rękawiczce i z opatrunkiem gazowym lub hemostatycznym, jeśli jest dostępny.
► Należy rozważyć zastosowanie improwizowanego mankietu tylko wtedy, gdy oryginalny mankiet nie jest dostępny, ucisk bezpośredni (ręką w rękawiczce z opatrunkiem gazowym lub hemostatycznym) jest nieskuteczny w tamowaniu zagrażającego życiu krwawienia, a osoba udzielająca pierwszej pomocy jest przeszkolona w stosowaniu improwizowanych mankietów. 

Pierwsza pomoc krwotoki — podsumowanie 

Warto w apteczce mieć wszystkie opisane produkty. Zarówno kilka zwykłych i elastycznych bandaży, gazy w dużych ilościach i rozmiarach, chusty trójkątne (bawełniane), opatrunki wojskowe; uciskowe i hemostatyczne oraz opaski uciskowe powinny znaleźć się w apteczce. W przypadku rozpoznania agresywnego krwotoku należy, w pierwszej pomocy, natychmiast docisnąć miejsce krwawienia. Można to zrobić dłonią, w rękawiczce, dokładamy gazę i jeżeli się uda powstrzymać krwawienie, podmieniamy ręczny ucisk na opatrunek uciskowy. Najlepszą gazą będzie ta pokryta hemostatyczną substancją. Jeżeli nasze działanie, w jakimś momencie nie przynosi efektu. Nie panujemy nad tamowaniem i krew nadal wypływa w dużych ilościach, korzystamy z opaski zaciskowej. 

Dobry kurs pierwszej pomocy powinien pozwolić przećwiczyć uczestnikowi zakładanie opatrunku każdego rodzaju. Warto też, by ćwiczenia realizowane były w formacie zadań ratowniczych oraz środków pozoracji. Sprawdź naszą ofertę. Jeżeli chcesz dowiedzieć się jak zatamować krwotok, jesteśmy do Twojej dyspozycji.